foto ilustracija
Nacionalni dan borbe protiv pušenja u Republici Srpskoj obilјežava se svake godine 31. januara.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije svake godine oko 8 miliona lјudi umre od poslјedica upotrebe duvana. Većina smrtnih slučajeva povezanih sa upotrebom duvana registruje se u zemlјama sa niskim i srednjim prihodima, a često su upravo te zemlјe pod intenzivnim uticajem i marketingom duvanske industrije.
Procjenjuje se da oko 1,3 milijarde lјudi širom svijeta koristi duvanske proizvode, od kojih je 80% u zemlјama sa niskim i srednjim prihodima. Upotreba duvana doprinosi siromaštvu preusmjeravajući potrošnju domaćinstva sa osnovnih potreba, kao što su hrana i stanovanje, na duvan. Ovakvo ponašanje je teško kontrolisati, jer duvan izaziva zavisnost koja ima pogubno djelovanje na zdravlјe. Takođe, uzrokuje preranu smrt i invaliditet odraslih koji su u produktivnoj dobi, što dovodi do smanjenja prihoda domaćinstva i povećanja troškova zdravstvene zaštite.
Pasivno pušenje je takođe štetno za zdravlјe, izaziva ozbilјne kardiovaskularne i respiratorne bolesti, uklјučujući koronarnu bolest srca i rak pluća i svake godine u svijetu uzrokuje oko 1,3 milion smrtnih slučajeva.
Pored štetnog uticaja duvana na zdravlјe, ukupni ekonomski troškovi pušenja (uklјučujući zdravstvene i troškove nastale zbog gubitka produktivnosti) procjenjuju se na oko 1,4 biliona američkih dolara godišnje, što je ekvivalentno 1,8% svjetske godišnje bruto domaće proizvodnje (BDP). Skoro 40% ovih troškova nastalo je u zemlјama u razvoju, naglašavajući značajan teret koji ove zemlјe trpe.
Porezi na duvan se primjenjuju djelimično za borbu protiv ovog efekta i smatraju se najisplativijim načinom suzbijanja upotrebe duvana, posebno među mladima i populacijom sa niskim prihodima. Povećanje poreza koje povećava cijene duvana za 10% smanjuje potrošnju duvana za oko 4% u zemlјama sa visokim prihodima i za oko 5% u zemlјama sa niskim i srednjim prihodima. Pored oporezivanja duvana i duvanskih proizvoda, koje je ocijenjeno kao najznačajnija pojedinačna mjera kontrole, druge aktivnosti koje je Svjetska zdravstvena organizacija pokrenula sa svojim članicama u cilјu smanjenja upotrebe duvana odnose se na redovan nadzor nad proizvodnjom, prometom i upotrebom duvana, zaštitu stanovništva od izloženosti duvanskom dimu, provođenje programa odvikavanja od pušenja, upozorenje javnosti o štetnim poslјedicama pušenja, zabrana reklamiranja duvana i duvanskih proizvoda, itd.
Kontrola duvana podrazumijeva multisektorsko angažovanje i samo aktivnim zalaganjem svih aktera u društvu moguće je uticati na smanjenje upotrebe duvana i obolijevanja i umiranja povezanih sa upotrebom duvana i duvanskih proizvoda.
Rezultati Globalnog istraživanja pušenja kod školske djece i omladine starosti 13 do 15 godina, u Republici Srpskoj koje je provedeno 2018. godine, ukazuju da je pušenje rasprostranjeno i u populaciji najmlađih: 11,8% njih (13,2% dječaka i 10,5% djevojčica) svakodnevno konzumiraju duvan ili neki duvanski proizvod. Posebno je zabrinjavajuća činjenica da 67,8 mladih, uzrasta 13 do 15 godina navodi da samostalno kupuje cigarete, a 77,5% njih navodi da nikada nisu bili odbijeni pri kupovini cigareta, iako je na snazi Zakon o zabrani prodaje duvana i duvanskih proizvoda malolјetnim licima. Jedna trećina mladih od 13 do 15 godina ne zna da je izloženost pasivnom pušenju štetna za zdravlјe, 51,3% ispitanika navodi da je izloženo duvanskom dimu u kući, a 53,7% na zatvorenim javnim mjestima. Da je pušenje popularno i opšteprihvaćeno u populaciji najmlađeg stanovništva govori i podatak da 17,4% mladih uzrasta 13 do 15 godina navodi da misli da će konzumirati duvan i duvanske proizvode u budućnosti.
Upotreba duvana je glavni faktor rizika za kardiovaskularne i respiratorne bolesti, te preko 20 različitih tipova ili podtipova malignih obolјenja. U duvanskom dimu se nalazi preko 4000 štetnih hemijskih supstanci od kojih su mnoge toksične, a preko 50 je kancerogeno. Postoje čvrsti naučni dokazi da pušenje uzrokuje nastanak različitih malignih obolјenja kao što su karcinom bronha, grklјana i ždrijela, usne šuplјine i jednjaka. Pušenje je u velikoj mjeri odgovorno za obolijevanje organa za disanje i značajan je faktor rizika za moždani udar. Upotreba duvana takođe ima negativne poslјedice na reproduktivno zdravlјe kod žena i kod muškaraca.
Sve navedeno ukazuje na potrebu provođenja kontinuiranih aktivnosti u području kontrole duvana, potrebu za kreiranjem i sprovođenjem djelotvornijih programa i pomoći pri odvikavanju od pušenja, uz što intenzivnije sprovođenje zdravstveno-vaspitnog rada sa djecom i omladinom, kao mjerom primarne prevencije.
Pripremila: dr Slađana Vranješ, spec. socijalne medicine u Institutu za javno zdravstvo Repubike Srpske
